Eggermont Van Eyndhoven Crommen Geelhand Barbaix

De digitale aanbieding ter registratie van hand- en bankgiften

| Nicolas Geelhand de Merxem

Vlabel pakt uit met een nieuwe “service” voor de belastingplichtige: de digitale aanbieding ter registratie van hand- en bankgiften. Dit blijkt uit een persbericht van de FOD Financiën van 29 april 2022. Hoe dit precies in mekaar steekt kan men lezen op https://financien.belgium.be/nl/particulieren/gezin/schenkingen/registratie#q1.

Het valt toe te juichen dat fiscale verrichtingen meer en meer worden gefaciliteerd en gedigitaliseerd. Dit moet elke belastingplichtige toelaten om de registratie van hand- en bankgiften zelf door te voeren. Er is geen bijstand meer nodig van een professioneel: bv. een notaris of een bank.

Laten we echter niet vergeten dat bij elke (successieplanning door middel van een) schenking, de civielrechtelijke aspecten steeds moeten primeren op de fiscale aspecten. Bij een schenking komt het er eerst en vooral op neer dat deze rechtshandeling onder kosteloze titel civielrechtelijk goed in elkaar steekt. Uit de praktijk blijkt dat een zogenaamde “pacte adjoint” vaak slordig wordt opgesteld. Een voorbeeld: het standaardformulier van de bank wordt wel ingevuld met de identiteit van de partijen en het voorwerp van de schenking, maar bij de modaliteiten loopt het mis. De zin “deze schenking is geschied als voorschot / buiten paart” wordt onaangeroerd gelaten. Geen van de twee erfrechtelijke modaliteiten wordt geschrapt. Bij een hand- en bankgift zijn de voorwaarden, lasten en andere modaliteiten vaak minstens even belangrijk als de schenking zelf. Bij menig hand- en bankgift ontbreekt bv. nog steeds een beding van conventionele terugkeer terwijl dit zeker de bedoeling zou geweest zijn indien men eraan gedacht zou hebben.

Hand- en bankgiften geven ook aanleiding tot een zeer groot aantal civielrechtelijke en fiscale betwistingen en dus tot een belasting van de rechtbanken. Op civielrechtelijk vlak volstaat het te verwijzen naar de laatste twee overzichten van rechtspraak over giften in het Tijdschrift voor Privaatrecht. Voor een groot deel is dit te wijten aan het gebrek aan tussenkomst van een professioneel. Betwistingen over (modaliteiten van) notariële schenkingen zijn er veel minder. Hetzelfde fenomeen is merkbaar bij testamenten: eigenhandige testamenten leiden tot tal van betwistingen, internationale testamenten opgemaakt door een professioneel leiden nauwelijks of niet tot betwistingen.

Eén van de redenen waarom de hoge progressieve tarieven in de schenkingsrechten te rekenen vanaf 1 januari 2004 in het Vlaamse Gewest werden vervangen door twee vlakke tarieven (3% en 7%), was dat er meer (verplicht registreerbare) notariële schenkingen zouden plaatsvinden en minder hand- en bankgiften. Daardoor zou de rechtszekerheid toenemen en zou het aantal toekomstige civielrechtelijke betwistingen door de tussenkomst van een notaris dalen. Aldus de toenmalige minister van Financiën, Dirk Van Mechelen.

Vanaf 15 december 2020 zijn schenkingen van roerende goederen bij buitenlandse notariële akte verplicht registreerbaar. Deze schenkingen werden bijna altijd voorbereid door Belgische notarissen of andere successieplanners. Zij bevatten allerlei voorwaarden, lasten en andere modaliteiten en geven zo min mogelijk aanleiding tot civielrechtelijke en fiscale betwistingen. Daarover bestaat nauwelijks of geen jurisprudentie.

De Belgische wetgever was in 2020 van oordeel dat hand- en bankgiften niet verplicht moeten geregistreerd worden. Waarom er een onderscheid moest gemaakt worden tussen buitenlandse notariële schenkingen en hand- en bankgiften, is mij nog steeds niet duidelijk. Ook hand- en bankgiften kunnen over zeer grote bedragen gaan en kunnen ook allerlei voorwaarden, lasten en andere modaliteiten bevatten. Door een uitzondering te maken voor hand- en bankgiften heeft de federale wetgever in 2020 precies het tegenovergestelde gedaan van wat de Vlaamse decreetgever (hierin gevolgd door de andere twee gewesten) in 2004 heeft gedaan: de notariële schenking en de rechtszekerheid promoten. Thans worden de hand- en bankgiften gestimuleerd en gefaciliteerd, ten koste van de rechtszekerheid.

De tussenkomst van een professioneel, en meer bepaald een notaris of een successieplanner, lijkt mij bij elke schenking (en bij elk testament) geboden om latere (civielrechtelijke en fiscale) betwistingen te vermijden. Voorwaarde is wel dat de kost van de notariële tussenkomst redelijk blijft. De notaris moet aan de ene kant door middel van (zijn monopoliepositie bij) de vastgoedtransacties voldoende inkomsten kunnen bekomen om aan de andere kant ervoor te zorgen dat elke burger (vermogend of niet) een rechtszekere schenking kan doen (en een rechtszeker testament kan opmaken).

Bij de laatste herziening van het ereloon van de notarissen is men dat uit het oog verloren. De neiging zal bestaan om de mindere inkomsten uit vastgoedtransacties te compenseren door hogere erelonen aan te rekenen bij familiale akten. Dit is geen wenselijke evolutie.

Het valt te verwachten dat de burger die kosten wil besparen, zonder enige professionele tussenkomst een onderhands schenkingsdocument zelf digitaal zal laten registreren. Aan de kosten die zullen volgen bij een eventuele betwisting in de toekomst, denkt men helaas niet steeds.

Nicolas Geelhand